گویی انجمن بازیگران سینما دست به دست هم داده بودند تا امیر را سر به نیست کنند. از طرفی جشن‌های عید فطر با به‌نمایش‌درآمدن فیلم‌های «تقاطع» و «م مثل مادر» رونق دوچندانی گرفت. ابوالحسن داوودی و رسول ملاقلی‌پور هم در دفاتر کارشان نشسته بودند و جدول فروش سینماها و استقبال عمومی از تازه‌ترین ساخته‌هایشان را کنترل می‌کردند.
به این ترتیب، آبان‌ماه آغاز شد و کسالت تابستانی سینمادوستان که با نمایش چندتایی فانتزی بی‌رمق و یکی‌،دو نمونه فیلم موزیکال شبه‌ترسناک به درازا کشیده بود. با آغاز دومین ماه پاییزی، متعادل‌تر شد.

جدول تعطیلات نیمه دوم سال85 نشان می‌دهد آثار فیلمسازانی که سوژه ثابت عکاسان و خبرنگاران هنری هستند نیز با شروع بیست‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر از بایکوت و شایعه‌سازی خارج می‌شود. بنابراین اگر برای دیدن «خون‌بازی» رخشان بنی‌اعتماد، «تله» سیروس الوند، «پارک‌وی» فریدون جیرانی و البته «رئیس» مسعود کیمیایی چشم‌انتظار مانده‌اید، تا شروع بهمن‌ماه و آغاز جشنواره، دندان بر جگر بسائید!

جای خالی هرکول پوآرو در سینماهای پایتخت
«چه کسی امیر را کشت» دومین فیلم بلند مهدی کرم‌پور پس از «جایی دیگر» است که در سال1381 ساخته شد و به نمایش درآمد. اولین بار که فیلم را در سالن سینما تماشا می‌کنید، اگر علاقه‌مند آثار بهرام‌بیضایی باشید و فضای فیلم هایی مثل «مسافران» در ذهن‌تان مانده باشد، صحنه تصادف و ته‌دره‌افتادن ماشین مسافران که نقطه آغاز ماجراهای بعدی می‌شود را در هر دو اثر، بسیار نزدیک به هم می‌بینید؛ با این تفاوت که بی‌خیالی‌های ابتدای شروع «مسافران» کل قصه را لو می‌دهد و تماشاگر را به تماشای حوادث پس از مرگ آنها می‌برد اما کرم‌پور با طرح یک علامت سوال بزرگ، شما را در توهم و تعلیق نگه می‌دارد و به حل جدول کلمات متقاطع دعوت می‌کند.

 از طرفی اگر تماشای فیلم‌های معمایی و پلیسی خارجی را دوست دارید، لابد «قتل در قطار سریع‌السیر شرق» ساخته سیدنی لومت را که از تلویزیون هم پخش شده، دیده‌اید؛ فیلمی با سوژه به‌قتل‌رسیدن یکی از مسافران قطاری که در کوپه‌های مجزا از هم، ده نفر از ستارگان سینما از جمله شون کانری (جیمزباند معروف) و اینگرید برگمن (ستاره اسکاری هالیوود) را به مقصد می‌رساند. این ده ستاره قاتل با طرح و نقشه قبلی متحد شده بودند تا جنایتکاری را که از قبل می‌شناختند، مثل جگر زلیخای مصری تکه پاره کنند. آنها چنان خونسرد و آرام ضربات چاقو را در بدن قاتل فرو می‌کردند که حتی کارآگاه پوآروی نابغه هم بعد از کشف جنایت، نمی‌توانست این ده قاتل خبیث را به سزای اعمالشان برساند!

به نظر می‌رسد حکایت کشته‌شدن امیر در فیلم مهدی کرم‌پور متکی بر بازی بازیگران در فیلمنامه‌ای باشد که حاصل کاری سه‌نفره است اما تا انتها قابل پیش‌بینی نیست.
نیکی کریمی، امین حیایی، محمدرضا شریفی‌نیا، آتیلا پسیانی، خسرو شکیبایی، مهناز افشار، الناز شاکردوست و علی مصفا، همگی متهمان ردیف اول قتل مشکوک امیر هستند؛ فیلمی که تا ندیده‌ باشید، نمی‌توانید خوب و بدش را برای دیگران تعریف کنید.

اگر یک گزارشگر آماتور بخش خبری صداوسیما، دوربین و میکروفونش را بردارد و به خیابان برود و سر راهش به هر کسی رسید بپرسد «از بازیگران مرد سینمای پس از انقلاب چه کسی را می‌شناسید؟»، از هر ده نفر، لااقل نه نفر می‌گویند خسروخان شکیبایی بازیگر محبوبی که در نقش عاشقان بی‌قرار و ایده‌آلیست‌های احساساتی دهه70، سینمای ایران را تحت‌الشعاع بازی‌اش قرار داد و نقش «حمید هامون» را برایمان جاودانه کرد. اما تکرار نقش‌های شکیبایی در تیپ‌ها و کاراکترهای کپی‌شده برای دهه80 و برای بازیگری منعطف و حرفه‌ای، اتفاق خوبی نیست.

 طی دو ماه اخیر حضور این بازیگر در فیلم‌هایی از قبیل «عروسک فرنگی» و «چه کسی امیر را کشت» چنگی به دل نزده است. شاید ایراد اصلی به فیلمنامه‌ها یا بی‌تجربگی کارگردان‌های تازه‌کار برمی‌گردد اما هر چه هست، شکیبایی را در حالی می‌بینیم که درجا می‌زند. انتخاب او در لیست بازیگران فیلم «رئیس» کیمیایی، این امید را زنده نگه می‌دارد که حمید هامون دهه70 را بار دیگر در جایگاه واقعی‌اش ببینیم.

از عکاسی تا دریافت جایزه نوبل!

محمدرضا شریفی‌نیا به عنوان عکاس و دستیار کارگردان وارد سینمای حرفه‌ای شد اما در طول سال‌های همکاری با عوامل حرفه‌ای سینما از جمله کارگردان‌هایی مانند داریوش مهرجویی، از همکاری پشت صحنه به بازیگری تغییر جهت داد و اکنون سال‌هاست که او را در نقش‌های متفاوتی در سریال‌های پرمخاطب و آثار سینمایی می‌بینیم.

ایفای نقش ولید در سریال امام علی (ع) بیش از پیش نام شریفی‌نیا را بر سر زبان‌ها انداخت. او را که به آچار فرانسه سینمای ایران ملقب است در فیلم کرم‌پور در حالی می‌بینیم که کت و شلوار و کفش سپید پوشیده و در نقش روانکاوی که به عقاید فروید عشق می‌ورزد، تصمیم گرفته دومین ایرانی برنده جایزه صلح نوبل باشد. شریفی‌نیا علاوه بر ایفای نقش کامبیز مطلق در این فیلم، انتخاب سایر بازیگران را نیز بر عهده داشته است.
شریفی‌نیا همچنین مردادماه امسال به لیست بازیگران فیلم «اخراجی‌ها» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی پیوست. در این فیلم کامبیز دیرباز، امین حیایی، مریلا زارعی، نگار فروزنده و جمعی دیگر از چهره‌های سینما حضور دارند.

قاتل هنرمند یا هنرمند قاتل؟!
نیکی کریمی در دومین فیلم بلند کرم‌پور نقش «زیبا»(همسر اول امیر) را بازی می‌کند؛ زنی با مشخصات اکثر آدم‌های جوگرفته که خیال می‌کنند اگر وارد دنیای هنر و روشنفکری نشوند و با ژست‌ها و لباس‌ها و لهجه‌های عجیب و غریب ظاهر نشوند، حتما چرخ دنیای متمدن قرن بیست‌ویکم، از چرخیدن می‌ایستد. نیکی کریمی که ده سالی از اولین حضورش در سینما در فیلم «عروس» بهروز افخمی می‌گذرد، نقش «زیبا» را برای تماشاگرانی که با کنجکاوی شرلوک هولمز و ذره‌بین کارآگاه پوآرو دنبال قاتل امیر می‌گردند، باورپذیر می‌کند.

کریمی که پس از ساخت مستند «بودن یا نبودن» به صف کارگردان‌های سینما پیوسته قرار است به‌زودی در فیلم «زن دوم» که احمد امینی ادامه ساختنش را به سیروس الوند محول کرد، بازی کند. او همچنین از پیوستن به بازیگران اثر جدید عباس کیارستمی که «گریه‌» نام دارد انصراف داد. تازه‌ترین فیلم بلند او که «چند روز بعد» نام دارد، در رقابت‌های بین‌المللی جشنواره رم ایتالیا شرکت کرد اما هنوز در ایران اکران نشده است.

این مرد حرف نمی‌زند!
سریال «آخرین گناه» که در ایام ماه رمضان از شبکه2 سیما پخش شد، تازه‌ترین دیدار تلویزیونی آتیلا پسیانی با مردم بود. شاید حالا کمتر کسی به یاد داشته باشد که مجموعه «محله برو و بیا» که کاری متعلق به گروه سنی کودک و نوجوان بود، پای بازیگران سرشناسی را به عالم سینما باز کرد؛ از جمله اکبر عبدی، مرحوم حسین پناهی و البته آتیلا پسیانی. بعد از آن سریال «گرگ‌ها» حضور وی را در عوامل تولید حرفه‌ای قطعی کرد و پسیانی با آن چهره بداخلاق و جدی و البته بازی روان و بی‌تکلفش، کارنامه‌ای رنگارنگ را در گونه‌های مختلف سینمایی - از جنایی گرفته تا طنز- به همگان معرفی کرد.

زمانی که مهدی کرم‌پور نقش «رضا»(دوست دوران بچگی امیر) را می‌نوشت، مشخصاتی بهتر از پسیانی برای مردی پرخور، راحت‌طلب و اززندان‌آزادشده پیدا نکرد. پس رضا یکی از متهمان قتل امیر شد. البته پسیانی همان‌قدر که مقابل دوربین کارگردان‌ها راحت است، با خبرنگاران مطبوعات سخت و گاهی بی‌رحمانه برخورد می‌کند. بی‌شک او را در جشنواره فیلم فجر امسال نیز خواهیم دید.

کشتن رئیس بهانه نمی‌خواهد
از حضور مهناز افشار به عنوان بازیگر سینمای بدنه و عموما گیشه‌پسند، چهارپنج سال بیشتر نمی‌گذرد اما در همین مدت نه‌چندان بلند، پیشنهاد کارگردان‌هایی مانند جیرانی، میلانی و کیمیایی باعث شده که او یکی از پرکارترین بازیگران زن این دوران باشد. افشار در فیلم کرم‌پور نقش «مرجان» را بازی می‌کند؛ زنی که از ابتدا تا انتهای فیلم در آشپزخانه‌اش می‌چرخد و یک‌ریز از همه بد می‌گوید. مرجان که منشی امیر است، در حالی که از شیر مرغ تا رموز و اسرار رمال‌ها را برایتان تعریف می‌کند، نشان می‌دهد کشتن یک رئیس خوب، بهانه درست و حسابی نمی‌خواهد؛ کافی است تصمیم بگیرید یکی از نسخه‌های دست‌نویس فالگیرها را به اجرا درآورید.

او به‌تازگی بازی در «تله» سیروس الوند را مقابل محمدرضا گلزار به پایان رسانده و در کنار عوامل فیلم «رئیس» کیمیایی نیز حضور دارد.

بازیگری برای تمام فصول
سوپراستاربودن در سینمای فعلی، نه تنها در ایران بلکه در استودیوهای غول‌پیکر هالیوود هم اتفاق بزرگی است و البته مشخصاتی دارد که از همه کس برنمی‌آید. سوپراستارها موظفند همانند قاتلین زنجیره‌ای یا خون‌آشام‌های تاریخ بشریت، در همه حال خبرساز باشند. این عده که عینک آفتابی و بادیگارد از مهم‌ترین دارایی‌هایشان محسوب می‌شود، هر جور که زندگی کنند، بحث روز محافل هنری و شایعه‌سازان خواهند بود و البته این اتفاق، به رونق فیلم‌هایشان کمک شایان‌توجهی می‌کند. اما امین حیایی به رغم حضور بی‌وقفه‌اش در سریال‌ها و نقش‌های اکشن سینمایی، هنوز به جامعه سوپراستارها ملحق نشده و ما به این خاطر به وی تبریک می‌گوییم.

مهدی کرم‌پور در فیلم جدیدش، نقش «حمید»(دوست و هم‌دانشگاهی امیر) را به حیایی سپرده و او را با شکل و شمایل هیپی‌های دهه‌70 اروپا به تصویر کشیده است. بازیگر فیلم موزیکال فانتزی «سرود تولد» که «شام عروسی» را هم تابستان امسال بر پرده داشت، در این فیلم بار دیگر نشان داده که راه و چاه بازیگری را به‌خوبی یاد گرفته است.
حیایی پس از اتمام اکران «قتل آن‌لاین» اپیزود اول فیلم «ستاره‌ها» ساخته فریدون جیرانی را آماده نمایش دارد.

درگیر با پنجره‌ها
نقش الناز شاکردوست در فیلم کرم‌پور کاملا مطابق با مشخصات رفتاری بچه‌های مرفه پایتخت تنظیم شده است. او در این فیلم نقش عسل- دختر ناتنی امیر- را بازی می‌کند که یک جانبه نیست و راستش کمی هم با خود و پنجره‌های اطراف خانه‌اش درگیری دارد! بازی او درونی، گرم و همسو با فیلمنامه‌ای است که بر اساس گره‌های ممتد و دیالوگ‌های شلوغ و به‌اصطلاح عسل«خفن» نوشته شده است.

 حضور این چهره جوان در سینمای مخاطب عام با «گل یخ» کیومرث پوراحمد آغاز شد و بعد یک دوجین از فیلم‌های اکشن و حادثه‌ای و جنایی از جمله «قتل آن‌لاین» نام شاکردوست را در لیست بازیگران پرکار اضافه کرد. حضور این بازیگر نوچهره در میان پرتره‌های پوستر فیلم کرم‌پور در پس‌زمینه‌ای قرمز و زرد، نمایی تعجب‌برانگیز است. بی‌شک شاکردوست یکی از بازیگران خوش‌اقبال سینمای کنونی است اما وی تا رسیدن به جایگاهی ثابت و در یادماندنی در سینمای بدنه، هنوز راه بسیاری دارد.

این که در یکی از سینماهای نمایش دهنده فیلم، واقع در میدان شهدا، چند تماشاگر به گیشه مراجعه کرده و خواستار پول بلیت‌شان شده‌اند. ماجرا چیست؟

واقعاً «چه کسی امیر را کشت؟» این قدر فیلم بد و غیر قابل تحملی است که برخی از تماشاگران چنین واکنش‌هایی را نشان داده‌اند؟

یعنی واقعاً تحمل فیلم برای تماشاگر از برخی محصولات جشنواره‌ای سینمای ایران(که گاهی اوقات حتی دیالوگ‌هایشان هم قابل فهم نیست) دشوارتر است؟ یا ساختار روایی متفاوت «چه کسی...» به چنین واکنش‌هایی دامن زده است؟

اگر فیلم را بدون پیش‌فرض و پیش‌داوری ببینید متوجه می‌شوید که اتفاقا فیلم نه تنها ضد قصه نیست که داستانی پر فراز و نشیب را هم روایت می‌کند. منتها در شیوه روایتش تفاوت‌هایی را لحاظ می‌کند که با قواعد مرسوم داستان‌گویی در سینما تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها برای کسانی که اهل فیلم دیدن‌اند کاملاً قابل هضم است ولی این بدان معنا نیست که «چه کسی...» فیلم مخاطب خاص است. هر تماشاگری باهوش متوسط با قدری تمرکز می‌تواند با فیلم ارتباط برقرار کند.

چنان که در روزهای اخیر به نظر می‌رسد که فیلم مخاطب خود را یافته است. کرم‌پور در «چه کسی...» از بازیگرانی محبوب و پولساز استفاده کرده است. بازیگرانی که تماشاگر عادت کرده آنها را بیشتر در فیلم‌های تجاری ببیند. به این نام‌ها تأمل کنید: امین حیایی، مهناز افشار، محمدرضا شریفی‌نیا، الناز شاکردوست و نیکی کریمی. بیشتر فیلم‌های پرفروش سال‌های اخیر سینمای ایران با حضور این بازیگران مقابل دوربین رفته‌اند. استفاده از بازیگران محبوب در فیلم‌های غیرمتعارف در سینمای جهان امری کاملاً جا افتاده است. بروس ویلیس در اوج دوران شهرت و محبوبیت «جان سخت»هایش، نقشی نه چندان محوری در «پالپ فیکشن» تارانتینو ایفا کرد یا مل‌گیبسون در زمانی که ستاره فیلم‌های اکشن بود توسط زفیرلی برای بازی در نقش هملت انتخاب شد.

اتفاقی که در سینمای ایران هم زیاد رخ داده است. در میان بازیگران «چه کسی...» می‌توان از نیکی کریمی و خسرو شکیبایی نام برد که در این سال‌ها به صورت توأمان در فیلم‌های تجاری و هنری حضور داشته‌اند. با این همه اگر بخشی از مخاطب در سینماهای مرکزی و جنوب شهر، فیلم و ستاره‌هایش را پس می‌زند، به خاطر آشنایی‌زدایی است که کرم‌پور از بازیگران فیلم صورت داده. یعنی تماشاگر عادت ندارد امین حیایی را در نقش فرد تحصیل‌کرده‌ای که دچار یأس و پوچی شده ببیند یا نیکی کریمی حتی در فیلم‌های متفاوتش نقش زنان روشنفکر را باز ی کرده ولی در این جا عملاً با هجو روشنفکری یا بهتر است بگوییم روشنفکرنمایی روبروئیم. نکته مهم‌تر اما ساختار روایی فیلم است. فردی به نام امیر کشته شده و حالا نزدیکانش از او می‌گویند. دانای کل دوربینی است که به تناوب به سراغ شخصیت‌های فیلم می‌رود. شخصیت‌هایی که اغلب رو به دوربین درباره امیر و البته خودشان حرف می‌زنند.

گویا این روبه دوربین حرف زدن باعث شده که برخی فیلم را به مصاحبه با هنرپیشگان تعبیر کرده و احساس کنند که سرکار گذاشته شده‌اند. در صورتی که در شیوه ارائه اطلاعات و پردازش شخصیت‌ها آن قدر جزییات و ظرایف وجود دارد که با قدری تأمل بتوان آنها را مشاهده و از کشفشان لذت برد.

می‌گویند و درست هم می‌گویند که هر فیلم منطق خود را بنا می‌کند. کرم پور در «چه کسی امیر را کشت؟» در همان ده دقیقه اول تکلیف تماشاگر را روشن  می‌کند.
فردی بر اثر سانحه اتومبیل کشته شده. مرگی که مشکوک به قتل عمد است. همسر، منشی، دوست او، شریک، روان کاو و دوست دوران کودکی‌اش با تأثر از خصائص مثبت شخصیت امیر می‌گویند. به مرور اما مشخص می‌شود که هر کدام از این آدم‌ها به دلیلی با امیر مشکل داشته‌اند.

در واقع هر کدام از آنها می‌توانند قاتل امیر باشند چون به حد کافی دلیل برای کشتن او دارند. زیبا(نیکی کریمی) همسر امیر احساس می‌کند که شوهرش به او خیانت می‌کند. اکبر (خسرو شکیبایی) شریک امیر به مرجان منشی شرکت علاقه‌مند بوده. منشی‌ای که امیر او را مخفیانه به عقد خود درآورده است. مرجان(مهناز افشار) که از شوهر اولش به خاطر بچه‌دار نشدن طلاق گرفته، سر موضوع بچه با امیر اختلاف جدی دارد. کاراکتری که پسیانی نقشش را بازی می‌کند. بدون این که بینش سیاسی داشته باشد تحت تأثیر امیر، پایش به بازی‌های سیاسی باز شده و سال‌های زیادی را در زندان گذرانده، ضمن این که او  امیر را باعث سوختن عشقش می‌داند.

دختر نسل سومی(الناز شاکردوست)، روانکاو(محمد رضا شریفی‌نیا) و حمید(امین حیایی) هرکدام دلایلی برای تنفر از امیر دارند. این سیر داستانی در نهایت به نقطه عطفی می‌انجامد که قدری برای تماشاگر غافلگیر کننده است.

هر چند فیلم‌ساز، برگ برنده‌اش را پایان فیلم رو می‌کند. جایی به نظر می‌رسد که حرف و حدیث‌هایی که در طول فیلم انجام شده، حاصل یک سوء تفاهم بوده است. این پایان غافلگیرکننده البته مخاطب را مغبون نمی‌کند. چون این رویکرد خارج از منطق داستانی فیلم نیست. ضمن این که لحن شوخ و شنگ فیلم‌ساز در سراسر فیلم زمینه را برای چنین اتفاقی باز نگه می‌دارد. این لحن شوخ و شنگ را شاید بتوان یکی از مهمترین وجوه فیلم «چه کسی امیر را کشت؟» دانست. فیلمساز تعمداً با تمام کاراکترها و موقعیت‌هایش شوخی می‌کند و از دست انداختن هیچ کس ابایی ندارد.

 از زن خاله‌زنکی مثل مرجان تا زیبا که در زمینه هنر مدعی است گرفته تا دکتر روان‌کاو و اکبر لمپن و دختر نسل سومی از طنز تند و تیز فیلمساز در امان نمانده‌اند. آدم‌هایی که هر کدام نماینده یک تیپ اجتماعی هستند و جالب این که بر خلاف سنت رایج در سینمای ایران، هر کدام با ادبیات خودشان صحبت می‌کنند. دیالوگ‌نویسی فیلم در کنار نقاط اوجی مثل دیالوگ‌های لمپنی اکبر و حرف‌های خاله‌زنکی مرجان که گاهی اوقات جزئیات حیرت‌انگیزی دارد گاهی اوقات دچار مشکلاتی هم می‌شود مثل دیالوگ‌های دختر نسل سومی که قدری نچسب و تصنعی از کار درآمده است. این کاراکتر اصلاً یکی از نقاط ضعف فیلم است.

کاراکتری که بیش از آن که مثل جوان‌های نسل امروز حرف بزند، شبیه ادبیات نازل یکی دو نشریه جوان پسند صحبت می‌کند و آن قدر در برخی واژه‌ها اغراق به چشم می‌خورد که حتی تلاش شاکردوست در اجرا هم نتوانسته آن را بپوشاند.

فیلم به لحاظ ریتم هم دچار مشکلاتی است که مهمترینش بعد از صحنه اعتراف دسته‌جمعی به قتل اتفاق می‌افتد. جایی که فیلم از پرداختن به «اتفاق» فاصله می‌گیرد و به «شخصیت‌ها» می‌پردازد.

در فیلمی که بازیگران همگی رو به دوربین صحبت می‌کنند، فیلمساز با وجود محدودیت‌هایی که قصه ایجاب می‌کرده، تنوع تصویری خوبی ایجاد کرده است. کرم‌پور در انتخاب زوایای دوربین هم به تنوع اندیشیده و هم موفق شده به نوعی موتیف (عنصر تکرار شونده) در دکوپاژ دست بیابد.

در این میان فیلم‌برداری مهرداد فخیمی هم کمک زیادی به ساختار متناسب تصویری اثر کرده است. فیلمبردار برجسته‌ای که پس از سال‌های دوری از سینما، با این فیلم نشان می‌دهد که هنوز هم از بزرگان فیلمبرداری سینمای ایران است.

«چه کسی امیر را کشت» به عنوان تجربه تازه در سینمای ایران، چشم‌انداز متفاوتی را ترسیم می‌کند. فروش جالب توجه فیلم‌ را می‌توان مدیون حضور ستارگانش دانست، اما نکته اساسی دیده شدن چنین تجربه‌ای در این سطح کلان است.

تجربه‌گرایی در دل سینمای حرفه‌ای البته ممکن است هزینه‌هایی هم داشته باشد(مثل واکنش برخی تماشاگران)، حتی ممکن است تجربه تازه، اصلاً درست به پرده نقره‌ای متبلور نشود (مثل بعضی از ضعف‌های فیلم)، نکته مهم اما جدی گرفتن چنین تجربه‌هایی و تداوم یافتن آنهاست. به خصوص اگر به این نکته توجه کنیم که چه تعداد از فیلم‌های سینمای ما  بر مدار کلیشه‌ها حرکت می‌کنند و از این نظر تفاوتی هم میان محصول تجاری و روشنفکرانه‌اش وجود ندارد. «امیر...» با وجود برخی لکنت‌های بیانی، همین که خارج از این دو جریان به ظاهر متفاوت اما کاملاً همسو، ساخته شده، اتفاق مهمی است.